قصّہ ءِ راجدپتر،تہرءُ بلوچی قصّہ
(Balochi Tale & its Elements)
علی گوہر
قصّہ ءِ بندات انچو کوٛہن اِنت چو کہ اِنسان وت انت، بلے کس نہ زانت کہ اِیشی ءِ بندات راجدپتر ءِ کُجام دور ءَ بُوتگ، بلے گُمان کن اَنت، کہ قصّہ ءِ بندات ہما دؤران بُوتگ کہ اِنسان یک جاگہے ءِ جہمند نہ بُوتگ ءُ ماں جنگل ءُ گیاباناں ءَ سرگردان بُوتگ۔
باز گوٛشیت کہ قصّہ ءِ بندات ءَ پنچ لکھ سال بیت ءُ باز گوٛشیت کہ ایشی ءَ پنجاہ لکھ سال ءَ گیش اِنت ءُ باز گوٛشیت وہدے کہ اِنسان ءَ حبر زانتگ ءُ گوں یکّ ءُ دومی ترٛان کُتگ چہ ہما روچ ءَ قصّہ بندات بُوتگ۔ اِنسان مُدام وتی ’’پد نہ بُودیں‘‘ زندمانی ءِ باروا لپرزگ بُوتگ ءُ آئی ءِ گوں وت اے ’’کشّ ءُ پشّ ‘‘ کہ آکئے اِنت ؟ پرچہ کیت ؟ ءُ پرچہ رؤت ؟ قصّہ ، آئی ءِ ہمے پگری وسواسءِ وڑے ناں وڑے ءَ جواب درگیجگ ءِ جُہد بُوتگ۔ (1)
اے جہان ءِ سند ءُ عمر سکّ مزن ءُ درٛاج اِنت، ءُ داں بازیں قرن ءُ سناہاں اِیشی ءِ سرا وڑ وڑیں راج ءُ ٹکّاں بادشاہی کُتگ ءُ وتی کِرد ءُ کُنشّ آں چہ وتی عالم ءُ راج پہریزتگ ءُ ساٹیتگ اَنت کہ چہ ہمے کوٛہنیں راجاں’’ سومیری‘‘ ہما راج اِنت، کہ آ کوٛہن تریں قصّہانی ہُدا بُند گوٛشگ بیت، کہ آ ’’میسوپوٹیمین ‘‘ شاہانی قصّہ ءُ آیات اَنت۔
کوٛہن تریں قصّہاں ’’میسوپوٹیما‘‘ءَ ’’سومیری‘‘ شاہانی قصّہ ءُ آیات’’ گل گمیش‘‘ (GILGAMESH) ءُ مصری ’’فرعونانی‘‘ قصّہ کوٛہن تریں قصّہ زانگ بنت۔(2)
قصّہ ءِ سرٛاچوک ءُ گوٛپوک اِنسان وت اِنت کہ ماں آئیءَ وتی زندمان ءِ کدّ ءَ کیل، دود ءُ ربیدگ یا دگہ وتی گوما بُوہوکیں ہرکسان ءُ مزنیں جاوراناں بیان کنان وتی جِندے قصّہاں بیان کُتگ۔
انسان ءَ قصّہ وت جوڑ ینتگ، پمیشا قصّہ ءِ ابتدا ءُ انتہا اِنسان وت اِنت۔ زانتکار گوٛش اَنت کہ فرانس ءَ (Prenees) کوہانی (Lascaux)ءِ گارانی دراتکگیں نقش (Paintings) کہ پانزدہ تاں سِی ہزار سال کوٛہن اَنت ، اصل ءَ قصّہ اَنت ءُ قبائلی دود ءُ ربیدگ یا واقعانی باروا اَنت، (Painting) ءِ شکل ءَ کوٛہنیں قصّہ اَنت۔ ہمے وڑا ہفت صد سال پیش چہ پیغمبر عیسیٰءِ پیدائشت ءَ ’’گل گمیش‘‘ ءِ قصّہ آرگ بُوتگ اَنت، کہ مروچی قصّہ وانی ءِ مزنیں علمی مَڈّی ئے زانگ بنت۔
دو صد سال پیش چہ عیسٰی ءَ ایسوپ “AESOP” ءِ گوٛشتن ءُ بتل ءُ قصّہ دیما اتکگ اَنت۔ایسوپ وت پنچ صد سال پیش چہ عیسٰیءَ اِنت بلے چہ آئی ءِ سے صد سال ءَ رند ہمے قصّہ ءُ گوٛشتن مہلونک ءَ پہ دِل یات بُوتگ اَنت کہ مجلس ءُ دیواناں آرگ بُوتگ اَنت۔ (3)
نوں اِدا جہان ءِ اَوَلی قصّہ کہ گوں ہما راج، بامرد، یا ربیدگ ءَ گوں ہمگرٛنچ انت ،را جد پتری راستیانی نِشونداری کنان ءَ دیماآرگ ءُ تچک ءُ راست تِر کنگ ءِتوجیلےسازگ بُوئگ ءَ اِنت۔
There is no way to determine the first individual ever to tell a story. The history of storytelling can be traced back only as far as the development of written language. The oldest surviving written records show that story telling was thriving by the second millennium B.C.E, Records of Egyptians story telling date to about 2560 B.C.E, when the son of Pharaoh Khufu (or Cheops) entertained their father with stories. (4)
قصّہ ءِ قِسم ءُ تہر :۔
قصّہانی بازیں تہر ءُ درٛوشم است، کہ ماں آہاں ہما بُنگپّءُ لیکہانی بیرک داری کنگ بیت ءُ ہر ہما راج ءِ تب ءُ زانت ءِ حساب ءَ آئی ءِ زندمان ءَ گوں ہمگرٛنچیں ہر ویل ءُ جاورءَ را درانگازگ بیت۔ اے چیز ءَ Folk-Lore گوٛشگ بیت کہ ماں ایشی ءَ دُودی ستک، رواج ءُ ربیت ءُ ازمکاری، کہ چہ مردماں ‘‘دپ زبانی’’دومی مردماں سر بُوتگ ءُ پدریچ داں پدریچ سربوہان اَنت، اے درٛوشمیں چیزانی بزاں دودانی علمی وانشت ماں اے حساب ءُ رنگءَ کنگ بیت کہ ایشی ءِ راجدپترسک باز کوٛہن اِنت۔
The Genre of Folk-Lore Pre-date written literature can be broken down into the following categories; folk tales, nursery rhymes and some non- sense rhymes, myths, religious, stories, epics ballads, fables and legends.
A folk tale is literally a tale or the folk, or the people that is no known authors.
separate folk tales into basic categories, such as wonder tale, moral tales, tales of fools and pour quoi, or how and why tales. (5)
نوں ادا قصّہ ءِ آ دگہ تہرءُ، بہران ءُ نامانی یک پہ یکّ ءَ گیشواری ءَ کنیں ۔
فیبل (Fable)
لیجنڈز (Legends)
ایپک (Epic)
فیئری ٹیل (Fairy-tale)
الیگری (Allegory)
ٹال ٹیل (Tall tale)
پیرابل (Parable)
ٹیل ٹیلز (Tail tales)
اِیٹیؤ لوجیکل ٹیلز (Etiological tales)
ساگا (Sage)
رومانس (Romance)
پورکوئی (Pour quoi)
1۔ فیبل ((Fable
فیبل کسانین ءُ لکیّں قصّہ انت کہ اے وتی وانوک ءَ راپنت، سوج ءُ کُلہ ئے دینت۔ فیبلانی کردار زیات ءُ گیش دلوت ءُ گُنگدام بنت یا درٛچک ءُ بوٹگ، یا ماں اے ابرم ءُ ’’ کازماس ‘‘ ءِ اے دگہ چیز چُشکہ ماہ ، روچ، گوٛات، ہور، کوہ، زِر ءُ دگہ بازینے۔ ماں اے قصّہاں اے دُرٛستیں کردار چو اِنسان ءَ گپّءُ ترٛان کن انت۔ فیبل ردانکی ءُ شعری رنگ ءَ بیت۔ جہان ءِ تاریخ ءَ فیبل ءِ بنداتی گوٛشوک اِیسُپ “Aesop” ءَ راگوٛشگ بیت، کہ 600 B.C.E ءَ پیش یُونان ءِ جہمنند بیت۔(6)
2۔ لیجنڈ :۔ (Legend)
لیجنڈ ہما قصّہ اَنت کہ گیش ءُ زیات راست اَنت بلے اے سال ءُ قرنانی گوٛزگ ءَ پد ہمے وڑ پیش کنگ بنت کہ راستی ءَ گیش بے باوریں رنگ ءَ بنت چیا کہ اے قصّہانی بامرد ءُ باجنانی کار ءُ کُنشت نا باوریں بنت۔
اے قصّہ چہ ہمک راج ءِجندے ربیدگ ءَ شاہءُسرکشّاں۔ لیجنڈیک اِنسانے،جاگہے، و یئلے یا لبزانکی کارے ہم بُوت کنت چُشکہ’سنڈریلا ناول‘ یا ’ ٹرائے ءِ جنگ ‘ ۔ (7)
3۔ ایپک (Epic)
ایپک درٛاج ءُ مزنیں قصّہ (Verse) بنت کہ چونا ہا وتی بُن گپّ ءُ درشان داب ءِ حساب ءَ باز ڈولداربنت۔اے شعری درٛوشم ءَ ہما راج ءِ لیجنڈری کارست ءَ راجی بامردانی کرد ءُ کُنشّاں پیش دار اَنت کہ آ راجی ءُ میان اُستمانی رنگ ءَ ماں جہان ءَ نامدار اَنت۔ ماں اِیشاں جِنّ ، اژدہیا ءُ ہزامتیں بلاہ ءُبتّر نا شریں کارستانی حساب ءَ گوں بنت کہ بامرد گوٛرایشاں جنگ دنت ءُ سوبین بیت۔
اوڈیسی ءُ ایلیڈ جہان ءِ نامداریں “Epic” اَنت۔
ایپکانی دو مزنیں تہر ءُ قسم بنت۔
۱۔قصّہی ایپک ۲۔لبزانکی ایپک
۱۔قصّہی ایپک (Folk Epic)
نامداریں قصّہانی ایپکاں متھ ءُ قصّہاں گوں ہوار ءُ ہمگرنچیں چیز پیشدارگ بنت۔ جہان ءَ اے تہر ءِ نمائندگی ءَ ہومر (Homer) کنت کہ آیونان ءِ نامی ئیں شاعر ئے۔
ایشی ءَ ابید دگہ لہتیں نامداریں درور ءُ قصّہی ایپک اے جہان ءِ لبزانک ءَ ہست چُشکہ اینگلو سیکسن (Anglo – Saxon) راج ءِ بامرد بیؤولف (Beowulf)، جرمن راج ءِ نبیلم جینی لائیڈ (Nibelum Genelied) ءُ ہندوستانی مہابھارتءِ رام ءُ اَرجُن۔
۲۔ لبزانکی ایپک (Literary Epic)
ماں اے تہر ءَ یک انسانے ءَ پہ یک چیزے نویسگ بیت کہ آئی ءِ ہما زمانگ ءَ استیں کرد ءُکُنِش دیما آرگ بنت۔ ایشی ءَ چہ ابید یک لیکہ ئے یا نیکراہی Theory ءَ را ہم درانگا زگ بیت۔ چُشکہ اٹلی ءِ نامی ئیں شاعر دانتے ءِالیگری (Dante Aligheri) ءُ پہ عیسائی ءِ مذہب ءِ بابت ءَ نویسیتگیں نامی ئیں شعر ڈیوائن کامیڈی ءُ ملٹن ءِ پیراڈائیز لاسٹ اَنت۔(8)
4۔ فیئری ٹیل :۔ (Fairy Tale)
پریانی قصّہ گوں قصّہی لبزانک (Folk – Literature) ءَ بندوک بنت۔ اے بیانی ءُ لچّہی درٛوشم ءَ گوٛشگ بنت ءُ اے یک مردمے ءَ چہ دومی مردمے ءَ ءُ سینگ درسینگ آہان ءُ پیداک اَنت۔ماں ایشاں بامرد یا باجن ءِ بحت ءُ بدبحتی ءَ پیش دارگ بیت کہ آ گوں باز تُرسناک ءُ چیریں واکاں(Super natural) مِڑدیاں ءُ جنگ مُہیم کنان ءَ پہ گل ءُ شادمانیں زند ئے ءِ گوٛازینگ ءَ کئیت ءُ آسربیت۔ اے قصّہانی بامرد ءُ باجن ءَ چیریں واکانی کُمکّ ءَ ، ہماہانی درٛوشم ءَ طاقت دار ءُ زور مندبنت ءُ ہچ وڑ ءَ پرٛوش دیگ نہ بنت۔اِیشانی بنزہ ءِ بابت ءَ تینگہ ہچ تچک ءُ راستیں گپ دیما نیاتکگ بلے گوٛش اَنت کہ اے چہ الف لیلیٰ ءِ(Aribian Nights) قصّہاں بندات بنت کہ عربی ءَ نویسگ بوتگ اَنت ءُ ہژدہمی صدی ءَ فرانسی زبان ءَ رجگ بُوتگ انت۔(9)
5۔ الیگری:۔ (Allegory)
اے گالبند چہ یُونانی زبان ءِ لبز الیگوریا (Allegoria) ءَ دراتکگ کہ ایشی ءِ بزانت اِنت چیرین ءُ سرپوشیں رنگے ءَ حبرکنگ ،بزاں گوٛ شگ دگہ چیز ءُ پیش دارگ دگہ چیز۔
الیگری شعری ءُ ردانکی دوئیں درٛوشمانی قصّہ بنت کہ اِیشانی بزانت وتی گوٛشگی ءِ حساب ءَ سرپوش ءُ چیراندربیت، چُشکہ آئی ءِ سری بزانت دگہ ءُ چیری بزانت دگہ رنگے ءَ بیت۔
اے گوں فیبل (Fable) ءُفیرابل (Parable) ءَ دوئیناں نزّیکی کنت۔ اِشانی درٛاجی ءُ مزنی ہم نہ گیشیتگ کہ چنچو درٛاج بہ بنت یا چے حساب ءَ کسان۔
مصری قصّہ کہ آئی ءِ کارست پُگل ءُ زُومےبنت کہ اے دوئیں نیل ءِ کؤر ءِ لمب ءَ دپ کپ انت۔ پُگل زُوم ءَ گوٛشیت کہ منی بڈّ ءَ بُو کہ من ترا کؤر ءِ آدیم ءَ سرکناں۔ زُوم پُگل ءِ بڈّ ءَ سوار بیت ءُ کؤر ءَ آدیم روگ ءَ بیت کہ کؤر ءِ نیام ءَ زُوم آئی ءِ پُشت ءَ ڈنگ جنگ بنا کنت۔ بلے اِیشانی نیام ءَ وعدہ ءُ مُسام بیت کہ آ زُوم ءَ آپ ءَ دؤر نہ دنت ءُ نہ بُکّارِینیت۔
نُوں کہ زُوم وتی ڈَنگ جَنی ءَ پہ پُگل ءِ کُشگ ءَ کارمرز کنت، گُڑا پُگل ساہ دئیان ءَ گوں زُوم ءَ چوش گوٛشیت ’’تو چُش پرچہ کُت؟‘‘ گُڑازُوم پسّہ دنت :
’’ من ءُ تو عربیں ناں، ہمے وڑ نہ اِنت ؟‘‘ نوں اد ءَ زُوم ءُ پُگل دواِنسان ءِ رنگ ءَ پیشدارگ بُوتگ اَنت، کہ پُگل شرّیں اِنسانے ءُ زُوم حرابیں۔ زُوم دُرٛو ہوک ءُ دودیمی آدینکے۔
اد ءَ عرب ءَ پہ مُراد اِنسان زورگ بُوتگ ءُ اے کؤر کہ نیل ئیگ اِنت، ہم جہان ءِ کجام کؤر بوت کنت۔ ہمے چیز بزاں اِیشی ءِ سرپوشی، ایشی ءَ را الیگری ءِ کنت ءُ زوم ءُ پُگلءِ کارستانی حساب ءَ فیبلے ۔ اِنسان ءِ تب کہ درٛوہگ ءُ گناہ گاری اِنت، چارگ بہ بیت گُڑا اِیشی ءَ رافیرابل ءِ جوڑ کنت۔(10)
6۔ درٛاجیں قصّہ:۔ (Tall Tale)
اے سک درٛاج ءُ مزنیں قصّہ بنت کہ اِیشی ءِ کارست “Super human’’ ءِ بیت کہ گوں دُنیا ءِ ہچ زور ءُ واک ءَ پرٛوش دیگ نہ بیت ءُ دائم قصّہ ءِ بُنی کردار بیت ءُ آئی ءَ را باز پُرازشتیں کارگون بنت۔
اے باز تُرسناک ءُ جیڑہ ودی کنوکیں کار ءُ مُہیم بنت ءُ ہمے پیم بامرد اِشاناں پیلہ کنت کہ اِشکنوک کندیت چیاکہ اے مسکرائی داب ءَ بنت۔ اے رنگیں قصّہ چہ درٛوگ ءُ بٹاک ءَ سرچکار بنت۔
“Tall Tale” ءِ بزانت ءَ را “Gardoise” یا “High Flown” ءِ حساب ءَ ہبدہمی سند ءَ آرگ ءُ گوٛشگ بُوتگ، بلے اِیشی ءِ اَولی براں کارمرزی ءِ ہچّ شاہدی دزنہ کپتگ۔
نوکیں کارمرزی ءُ گوٛشگ ءِ حساب ءَ “Tall Tale” ءِ بزانت درٛوگ ءُ بٹاک اِنت۔
اے قصّہ ءِ تاریخ ءُ روایت دُورسر ءُ شاہ کشّیت ءُ داں کوہنیں یُونان ءَ سربیت۔ رومیانی کرّا ہم اے داب ءِ قصّہ است ءُ سِلٹ (Celt )راج ہم چریشاں پجّاروک اَنت۔یُورپ ءَ اِیشاناں “MUNCHAUSEN” قصّہ گوٛشگ بیت۔ ہَژدہمی سند ءَ پد جرمن قصّہ گوٛش کارل فریڈرک ہیرونائیمس بیرن وان من چاؤ سن ءِ نیم نام ءَ اے قصّہ ءَ را (MUNCHAUSEN) گوٛشگ بیت کہ آبیرن ءِ درٛوگو یا “Baron of Lies” ءِ نام ءَ نامداریں ۔امریکہ ءُ کینیڈا ءَ اِیشاناں Strechers, Whoppers, Windies, Yarns, ءُ Gally Floppers گوٛشگ بیت۔
چرے Tall Tails آں بازینے ءِ بُنزہ گوں ڈنّ ءُ دَراں آؤک ءُ لڈّوکیں مردماں گوں ہم گرٛنچ انت۔ اے درٛوشمیں قصّہانی آرگ ءُ اے دمگاں سرکنگ ءَ “Cow boy” نامدار اَنت کہ پہ کار ءُ ہزمت ءَ امریکہ ءُ اے دگہ ہنداں شُتگ اَنت۔ اِیشان ءَ ہر یکّے ءَ پہ وت یک قصّہے “Tall Tale”ئے ٹہینتگ، کہ آ Heroes, Super Human, Champion، ءُ بامرد ءِ درٛوشم ءَ اِنت کہ ماں ایشاں آہاں وتی کار، قصّہ کاری ءُ سوبینی ءُ سوبینی ءِ گرگ ءَ راہانی اڑاند ءُ مشکل گوٛشتگ انت۔ اے گوں زبانی روایت“Oral tradition” ءَ بندوکیں چیزے بلے لہتیں نامی ئیں نویسکار ءُ ادیباں ہم Tall Tale نبشتہ کُتگ کہ ماں اِیشاں ایڈورڈ او،ریلے Edwerd o) Reilly (ءِ پیکاس بِل ءِ کردار ( The Character of Pecos Bill) باز نامدار انت۔(11)
7۔ پیرابل:۔ (Parable)
پیرابل اخلاقی ءُگرانی ءِ شون دیوکیں قصّہ بنت کہ ماں اِشاں شرّی، مردم گِری، برٛاتی، تپاکی، راست گوٛشی، ہمراہ داری، مڑاہ داری ءُ دلیری ءِ سوج دیگ بنت ءُ آرگ ءُ پیش کنگ بنت۔ پیرابلے ءَ سر ءُ سوج ءُ راہ پیشداری کنگ ءُ اے دگہ اصول ءُ ربیت پیشدارگ ءُ گوٛشگ بنت۔(12)
اے چہ “Fable” ءَ پہک جتا ءُ گستا اِنت چیاکہ “Fable” ءِ کردار (Characters) دلوت، درٛچک ، مُرتگ ءُ بے ساہیں چیز، قُدرت ءُ ابرم ءِ کارست ءُ واک گرٛندءُ گروک ، توپان، ایروپ بنت۔ بلے Parable ءِ کردار اِنسان ، جِنّ، پری، بلاہ، دیہہ ءُ دگہ طاقت داریں واک بنت۔
انسائیکلوپیڈیا آف بریٹنکا “Parable’’ ءِ بابتءَ چُش گوٛشیت ’’اے چیز ایشی ءَ شَرّ ءُ الکاپی ءَ گیشینت کہ اےبس جَنّ ءُ جاتُوگ، پری ، بلاہ ءُ بِتّرانی قصّہ ءُ آیات نہ بنت، بلکن ءَ اِنسان آ ہم پیغمبر، ولی ءُ بِکّانی رنگ ءَ دیما کاینت‘‘۔
ڈاکٹر عبدالصبور ءِ کتاب بلوچی قصّہیّ لبزانک(پٹ ءُ پول ءُ نگدکاری) ءَ پیرابل (Parable) ءَ اےدرٛوشم ءَ درشان کنگ بُوتگ:
’’پیرابل گوں’’ فیبل‘‘ ءَ نزیک ءَ ہمگونگ اِنت ۔ پیرابل ءِ کردار بنی آدم بنت کہ ماں ایشی ءَ حیوانانی ذکر حیوانانی رِد ءَ بیت، ایشی ءِ ’’ پلاٹ‘‘ ’’فیبل‘‘ ءِ نسبت ءَ گیشتر گُمان ءَ گوں نزّیک اِنت۔
’’پیرابل‘‘ ءِ بزانت دیم پہ دیم کنگ بزاں “Comparison” کنگ اِنت۔ ایشی ءِ اندر ءَ دیم پہ دیمی ءِ جاورے ءَ گوں دلیل ءُ مِثال ءِ ردایک سبق ءُ اخلاقی درسے موجود بیت۔ (13)
8۔ ٹیل ٹیلز:۔ (Tail Tales)
اے قصّہ ہمے پیم بنت کہ یک دلوتے، گُنگدامے چہ وتی ہوشیاری ءُ چالاکی ءَ چہ دومی دلوت ءُ گُنگدام ءَ رد دنت، بَڈّیت ءُآئی ءَ چہ وتی لِٹّک ءَ زِبہر کنائینیت۔
پہ درور روباہ مَمّ ءَ را گوٛشیت، کہ زمستان ءَ ماہیگ ءِ گِرگ ءَ تو برف ءِ سربرا ہونڈ ءِ بِہ جن ءُ وتی لِٹّک ءَ پہ ماہیگ گِری کارمرزکن۔ ممّ انچو کنت ءُ چہ وتی لِٹّک ءَ زبہر بیت،ءُ روچ مروچ بے لّٹک اِنت ءُ کسانین ءُ لُکّیں لٹّکے ءِ واہند اِنت۔ اے قصّہ کہ روباہ ءُ ممّ ئیگ اِنت انگلینڈ ءُ ناروے ءِ قصّہاں باز نامداراِنت، ءُ ہمے پیم ہندوستان، فِن لینڈ، انڈونیشیا، ءُ اسپین ءُ ویسٹ انڈیز ءَ ہم۔ جرمن Folk Lore ءَ ہم ممّے ءِ ہمے دابیں قصّہ ئے است کہ آوتی سیچی ءَ را سِنگ ءَ پُرکنت ءُ لِٹّک ءَ بندیت ءُ گرّان کنگ ءَ بیت کہ راہ ءِ نیام آسے روک بیتءُ آ ہمے آس ءِ سرا دؤرجنت ءُ گوٛزگ ءِ جُہد ءُ کنت ءُ سنگانی گرٛانی ءِ سوب ءَ آئی ءِ لِٹّک سِدِیت ءُ بے لِٹّک بیت۔(14)
9۔ ا ِیٹیؤ لوجیکل ٹیل:۔ (Etiological Tales)
اے قصّہانی ہما تہراِنت کہ گوں مِتھ ءَ باز نَزّیک بنت ءُ بازیں اِسکالرانی گوٛشگ اِنت کہ اے مِتّھ ءِ یک مُحکمیں رنگ ءُ درٛوشمے ءُ ایشی ءَ را مُردنی دگہ جتائیں چیزے گوٛشگ نہ بیت۔
اِیٹیولوجیکل قصّہاں اے چیز ءَ را گیشینگ بیت کہ اِنسان ءِ دودمان ءِ بُنزہ چہ کُجا پیداک انت، آئی ءِ بنداتی حال ءُ جاور کُجام رنگ ءَ بُوتگ انت، یا ابرم ءُ حُداہانی جہان ءِ احوال چی اِنت۔ بازیں قصّہ کہ کوہ ءُ تلارانی ناماں گوں بندوکاں اِیشانی بُنزہءُBack ground ءَ ہم پدّر کنت کہ چیا ایشی ءَ را اے نام پِراِنت۔ گوں حُداہاں ہمگرنچیں نشان ءُ اِشارہ کہ بنت ایش ہم گیشینگ بنت، پہ درور ہندو مِتّھ ءَ شیو (Siva) ءِ گردن ءِ سبز بُوئگءِ سوب ءَ چو پَدّر کنت کہ آئی ءَ را زہردیگ بُوتگ ،پمشکہ اے سبز ترّیتگ۔
اِیٹیو لوجیکل “Theme” گیشتر قصّہ گوٛشی ءَ مِتھ ءَ را درانگاز اَنت۔(15)
10۔ ساگا:۔ (Saga)
ساگا آئس لینڈ ءُ اسکنڈے نیویائی ردانکی گوٛشتگیں ءُ “Narrate” بُوتگیں چیزے کہ ماں یورپ ءَ نیامی عہد (500-1500 A.D) ءَ گوٛشگ بُوتگ۔
اے دابیں قصّہاں نامداریں بامرد یا کہول ءُ ٹکّانی یا بامردیں بادشاہ ءُ جنگولانی بابت ءَ حبر کنگ بیت کہ آپہ وتی راج ءِ دیمروی ءُ وش حالی ءَ پہ لُٹّ ءُ پل کن انت۔ داں دواز دہمی صدی ءَ اے تہر “Oral Tradition” ءِ بہر ءِ بُوتگ ءُ دیمترا ایشاناں نبشتہی رنگ ءَ آرگ بُوت۔رابن ووڈ ءِ کارست ایشی ءِ مستریں درور اِنت۔(16)
11۔ رومانس:۔ (Romance)
رومانس ءِ بزانت ماں ردانکی رنگے ءَ باز شائستہ ءُ گرٛانیں دابے ءَ حبر کنگ اِنت۔
سینزدہمی سند ءَ رومانس مہیماتی ءُ جنگی قصّہ بُوتگ اَنت کہ ماں ایشاں گوں جنین آدم ءَ شِہم ءُ رہداریں دابے ءَ حبر کنگ یا مہر ہوار بُوتگ۔دیمترا رومانس ءَ را رِدانکی درٛوشم ءَنویسگ بندات بیت ءُ اے دِل وشّی ءُ وہد گوٛازینی ءِ رنگ ءَ دیما آرگ ءُ گوٛشگ بیت۔
اے یورپی تہرے کہ چہ ’’عریبئین نائٹس‘‘ءِ قصّہاں اثرمند بُوتگ ءُ دیما اتکگ۔ ماں ایشی ءَ ہما پَچّ ءُ بزار (Elements) کہ ہواراں آ چُش اَنت: وش حیالی (Fantsy) ، نہ بُوتگین ءُ گرٛانیں کار ءُ مُہیم (Adventure)، زیادہی ءُ گیشی(Exaggeration) (درٛوگ) ، کُودکی ءُ بودلائی، شِہم ءُ راہداریں مہر، مُہیم ءُ پرشانیں متھ ءُ داسپان ۔
ایشی ءَ را اگاں چوگیشینگ بہ بیت کہ اے یک بامردے ءِ یا آئی ءِ پُرشانیں ءُ مزنیں کُنش ئے ءَ را پیش داریت، کہ آئی ءَ پہ وتی مہر، راجدوستی ءُ پُرمڑاہی ءِ ءُ پہ آئی ءِ دزگرگ ءَ کُتگ۔
اے قصّہاں (Romance) کِنگ آرتھر (انگلینڈ)، رُوم ءِ جیڑہ ءُ جاور، سکندر ءِ قصّہ، ٹروجن ءُ سیبے ءِ جنگ ہوار اَنت کہ آہانی شاہ ءُ بادشاہانی کرد ءُ کُنش گیشینگ ءُ پیش دارگ بُوتگ اَنت۔(17)
12۔ پارکویئی:۔ (Pour Quoi)
اے قصّہاں ’’چون ءُ چے پیم ‘‘ پیش دارگ بنت، بزاں یک چیزے کہ بیت گُڑا آئی ءِ سوب چے بُوت کن انت ءُ آئی ءِ پُژدر چے اِنت، پہ درور افریقئی قصّہاں اے رنگیں قصّہ سک باز انت۔ چُشکہ سُنٹی مگسگ مردمانی گوشانی کرّا پمیشا ژُونگ ژُونگ کنت: ’’ کہ یک رندے،سُنٹی مگسکے چہ گوش ءَ سانگ لوٹیت کہ گوٛمے گپّ ءَ گوش آئی کلاگ بندان ءَ ہمے پیم کندیت ءُ گوٛشیت،’’ تو ہمے پیم غرق ءُ ہلاسے کہ داں باندا زندگ بُوت نہ کن ئے، گُڑا من چے پیم گوں تو سانگ کُت کناں؟‘‘ سُنٹی ہمے گپّ ءِ پیشدارگ ءَ داں روچ ء مروچ گوش ءِ کِرّا کئیت ءُ آئی ءَ گوٛشیت ،’’بِہ چار منا، من ءَ چینچو سالیں کہ زندگاں ءُ تئی کِرّا ژونگ ژُونگ کناں‘‘۔(18)
قصّہ ءِ بہر : ( Elements)
1۔کیریکٹر ائزیشن(Characterization)
٭ سَلَہ ءُ انچائیں کارست ۔
٭ زیات ءُ گیش باز جوٛان، یا باز حراب ءُ ناشرکہ چرایشاں بازینے ءِ بابت ءَ نہ بُوتگیں ءُ بے باور یں گپّ دیما آرگ بنت۔
٭ باجن، زیات ءُ گیش ڈولدار، مہروان، رحم دل ،دزبچ، مردم گرے بیت۔
٭بامرد، ایمان دار، دلیر، نہ تُرس، بے متاہ ءُ بے غرض، ساٹوک ءُ پہریزوکیں انسانے بیت۔
٭ بامرد ءُ باجنانی طاقت ءُ زور ءَ ہمسنگ بنت۔
2۔سیٹنگ(Setting)
٭ ہما جاہ ءُ ہنکین ءَ را پیش دارگ( چُشکہ کُڈُوئیں لوگ، یاداری لوگ ءُ ٹُپُّو، جادوئی اِنسان) کہ آ ہما زمین ءُ حاک ءِ نشونداری ءَ بِہ کنت ءُ ہما دودمان ءَ پیش بِہ داریت۔
قصّہاں زیات ءُ گیش گوٛست ءَ را پیش دارگ بیت، چُشکہ (قرن ءُ سناہاں پیش، مُدت ءُ زمانگاں ساری) بلے اے گوں ہما دودمان ءُ ربیدگ ءُ ہما راج ءِ راجدپتر ءَ ہمگرٛنچ بہ بنت ۔
٭ زمان ءُ مکان چو وش حیالی(Fantsy) ءِ درٛوشم ءَ پیش دارگ بنت، چُشکہ (قرن ءُ سناہاں پیش، ہما وہد ءِ دؤر ءُ جاہاں ءُ ایشانی بہرگاں گیشینان، قصّہ ءِ کارِستاں، چہ قصّہ ءِ ہلاسی ءَ رند وشّ ءُ شادمانیں زندئے ءِ گوٛازینگ ءِ حال ءَ دنت) بزاں کُجام ہم عہد ءُ زمانگ ءَ، کُجام ہنکین ءُ جاگہ، باز رند ءَ ہنچیں جاگہ کہ زانگ نہ بنت، یا قرن ءُ سندنہ گیش اَنت۔
3۔پلاٹ(Plot)
٭پلاٹ باز سَلَہ ءُ انچنائین بنت، باز دلکش ءُ ڈولدار۔
٭ گوش داروک ءَ راپہ نیکی ءُ شَرّی ءِ نیمگ ءَ زُور اَنت ءُ برنت۔
٭ چہ جنگ ءُ مُہیمان سرچکار بنت، بزاں حاص ءُ سادگیں داب ءَ روان کنت۔
٭ پلاٹ ہما دمان ءَ گوں تُرٛندی ءُ تینزی ءَ جنگ ءُ مُہیمان ہوار بوئگ ءَ بندات بیت، پمیشا گوش داروک ءِ دل ءُ دین ءَبندات ءَ داں آسر ءَ گوں وت بارت۔
٭ قصّہ ءِ آسر گوں جوٛانیں کُنِشّ، یا انسانانی مہروانی، گوں شرّ ءُ شِرّانی گوما ہوار بُوہان کئیت ءُ کُٹّیت۔
4۔تھیم(Theme)
٭جہان گیریں راستی بنت، سبق، گوں انساناں ہمگرٛنچیں قدر ءُ کیل، آہانی سُر ءُ پُر، یا ہما اُرد ءُ پُتینک کہ آہانی بِستار پما کمیونٹی یا گرٛوہ ءَ باز پُربستار بنت، کہ چرآہاں قصّہ جوڑبیت۔
٭ زیات ءُ گیش قصّہ گرٛوہانی ویلاں درانگازیت کہ آوتی راجی کچّ ءُ کیل ءُ ربیتانی پاسداری نہ کنوک ءُ منّوگرنہ بوتگ انت۔چُشکہ
٭ نوک ورناہانی جیڑہ۔
٭ گِر ءُ دار
٭ لوگ ءُ ہنکیناں چہ تچگ ءُ رَوَگ ءِ تُرس۔
٭ بے چُکّی ءِ تُرس۔
٭ کس ّ ءَ دوست نہ بُوئگ ءُبے مہری ءِ آماچ۔
٭ بنداتی کیلوانی شَہم ءُ شَہم گیری، وڑ وڑیں دودانی تُرس ءُ بِیم۔
٭ شرّی ءُ بدی۔
٭ اِنصاف ءُ ناانصافی۔
٭وشّی ءُ غم۔
٭ سنگتی ءُ ہمراہ داری۔
٭ناشر ءُ شیطانانی پرٛوش ءُ سوبینی۔
٭ مہر ءِ وفا ءِ ’’ٹرانسفارم‘‘ بُوئگ۔
٭ مردمانی بُنکّی قدر ءُ کیلوانی بابت ءَ گپّ ءُ باوست۔
5۔اسٹائل(Style)
٭ ڈِسکریپشن زُوت دیما روان کنان ءَ گوں ہما ’’پوائنٹ‘‘ ءَ کسان یا مزنیں چیزاں تانسر ءَ پیش داریت۔
6۔ٹون(Tone)
٭ شرّ ءُ شِرّ ءِدیم پہ دیمی۔
٭ انسان ءِ زورامندی، دم برگ، نزوری یا آئی ءِ ناتوانی۔
٭ وانوک ءَ را نوکیں جہان ءُ چاگردے ءَ سرکنگ/ یا فہمینگ ءَ دربرائینگ۔
7۔پوائنٹ آف ویئوو(Point of view)
٭ اے قصّہ گوٛشے جند اِنت، کہ قصّہ ءَ درانگازیت، بلے الّم نہ اِنت کہ آقصّہ ءِ بہر بہ بیت۔
اے تہرانی حساب ءَ بلوچی قصّہ ءَ چارگ ءُ تپاّسگ بہ بیت، گُڑا گندگ بیت کہ چرے تہراں بلوچی ءَ بازیں تہرےاست ءُ بازینے نیست۔بلوچی قصّہ ءَ “Fable” وتی توانائیں رنگ ءَ استیں ءُ آئی ءِ بازیں درور پیش کنگ بیتگ، کہ چریشاں ’’بلّی ءُ پِشّی ‘‘ جوٛان تریں درور اِنت،ءُ لیجنڈ (Legend) چوش نیست اِنت چُشکہ لیجنڈ ءَ را اِدا پیش دارگ بُوتگ، پمیشا اد ءَ ہچ پیمیں درور دیما آرگ نہ بوتگ۔
بلوچی قصّہ ءَ“Epic” ہم گوٛاہ نہ کنت۔ گوٛشگ بیت کہ چاکری عہد ءِ گوہر ءِ شعر“Epic” ئے،بلے آ ایشی ءِ لوٹ ءُ گزراں پیلہ کُت نہ کنت۔ بلوچی قصّہ ءَ “Fairy Tale” باز مُہر ءُ سَہرائیں رنگے ءَ است ءُ میان اُستمانی “Fairy Tale”ءَ چہ ہچ پیم ءَ پدا نہ اِنت، بلکِنا باز جاگہ مُہر ءُ زِرنگ تِر اِنت۔ ’’ شاہء پریان‘‘ سبزیں پری، پریانی تہت، سیاہیں سُہر، طِلاہ مُودیں پری، شاہ زُر بادشاہ، لال بادشاہ، گُل باران ءُ شہ پری، مُور مُرگ، لال پری ءُ دگہ بے حساب درور است۔ (19)
’’ اِلیگری‘‘ ءِ ہم چُشیں مُہریں درٛوشم بلوچی قصّہ ءَ نیست چُشکہ ’’ اِلیگری‘‘ را درانگاز گ بیت۔
“Tall – Tale” ہم بلوچی قصّہ ءِ بہر نہ اِنت۔
بلوچی قصّہ ءِ راجد پتر ءَ صداں “Parable”است اَنت کہ ماں ایشاں ’’ دونگن‘‘ بحت، سادریس، سوداگر ءُ فقیر، کور ءِ زال، تیجگی توم، شاہ سیاب، میّاہ مارمُوت ہوار اَنت۔(20)
بلوچی قصّہ ءَ “Tail Tale” ءِ شاہدی دز نہ کپیت۔
“Etiological” قصّہ ہم بلوچی قصّہ ءِ زندمان ءَ گون نہ اِنت۔
“Saga” ہم بلوچی قصّہ ءِ بہر نہ اِنت کہ پہ درور گوٛشگ بہ بیت۔
چوشکہ “Romance” ءَ را پیش دارگ بُوتگ، آ رنگیں قصّہ بلوچی ءَگوٛہ نہ کن اَنت چیا کہ اےگیشتر “Real” اَنت ءُ تنیگہ ہما راجدپتری جاگہ ءُ مقام است اَنت۔
“Pour quoi” ءِ لہتیں درٛوشم بلوچی قصّہ ءِ گندگ بیت چوشکہ ’’کرگ ءِ پُلّ‘‘ ءُپِٹِّک ءِ قصّہ، ’’گُوریچ ءُ شپانک‘‘’’ گرّی باگاڑ ءِ نُہ شمبے‘‘ ءُ دگہ بازیں درور:’’کرگ ءِ پُلّ ءُ پٹک‘‘ قصّہ ءَ، حُدا پِٹّک ءَ را پُل دنت، کہ آبُہ رؤت ءُ اے پُلّاں، اِنسان ءِ سرا مان بِہ ریچیت ءُ چوش بُہ گوٛشیت ہردیں کہ تو مرے، ترا پدا زندگ کنگ بیت، ءُ پُراں کرگ ءِ سرا مان ریچان ءَ اے پیم بُہ گوٛشیت تو کہ مُرتے،ترا پدا زندگ کنگ نہ بیت‘‘۔ بلے پِٹّک بدوفائی کنت ءَ پُلّاں کرگ ءِ سرا ریچیت ءُ پُراں اِنسان ءِ۔ پمیشا کرگ بے مرگیں ءُ اِنسان مرگ آماچ ءُ پِٹّک روچ ءِ مروچ کرگءِ پُلّانی سرا ٹِلّ ءُ مِلّ انت ءُ نندوک اِنت۔
بلوچی قصّہ:۔
جہان ءِ اے دگہ راج ءُ راجماناں بلوچ یک کوٛہن ءَ قدِیمیں راجے، ءُ آئی ءِ قصّہ ہم چو اے دگہ راجاں کوٛہن ءُ قرنیگ انت۔بلوچ ءِ تاریخی بُنزہ ہشت داں دہ ہزار سال اِنت، چرے حبر ءَ اے چیز وت پدّر اِنت کہ آئی ءِ قصّہ ہم ہمے گونگ ءَ کوٛہن اِنت۔ جہان ءِ کوٛہن تریں قصّہ سومیری، مصری ءُ میسوپوٹیمائی راجانی اَنت، بلے بلوچ ءِ درگت ءَ تنیگہ چوشیں جُہل ءُ مُحکمیں پٹّ ءُ پولے نہ بُوتگ کہ آئیءِ حق ءُراستیں قصّہ ءِ نشونداری کنگ بہ بیت کہ اے قصّہ پہک ءَ پہک بلوچ ءِ جند ئیگ اَنت۔
قصہانی بُنگپّ دائم آئی ءِ راج ءِ بامردانی گہیں کار ءُ کُنش بنت کہ آہانی پرے گِہہ مردی ءَ ہما راج سوبین ءُ نمیران بیت۔ جہان ءَ قصّہءِ بندات کنوک ٹکّ ءُ کہول بُوتگ اَنت کہ چہ توامیں روچ ءِ تگ ءُ تاچاں پد وہدے شپانی وہدا ں آسءِ چپّ ءُ چاگرد ءَ نشتگ اَنت، ایشاں وتی کرد ءُ کُنِشاّناں وت ماں وت درشانتگ ءُ قصّہ ءِ اوّلی توم ءَ را چنڈتگ۔
اَوَل سَراں خاندان ءِ مردماں پہ وتی خاندان ءِ مزن مردی ، بہادُرّی، یا پہ آہانی دیمپانی ءَ وتی گہہ مردانی جہداناں ساڑ اتگ ، ہمے ترٛان قِصّہ ءُ آیات ءِ درٛوشم ءَ تالان بُوتگ اَنت۔(21)
کوٛہن ءُ قدیماں عہداں ٹکّانی ہُوری ءِ نندگ ءِ سوب ایش اَت کہ وتارا چہ ہر پیمیں اڑءُ جنجالاں پہریزگ اَت، چوش کہ دومی ٹکّ ءُ کہول، رستر ءُ جناور، مُوسم ءُ مُدّانی ترٛندیں ہؤر ءُ ہار ءُ دگہ بازیں چیز کہ چریشاں آزمانگاں ہما کہولانی گار ءُ سیہ سیڈبُوئگ ءِ دَرَکّ گیش ءُ زیات اَت۔ اے رنگیں جاوراں ہما بامرد یا باجن ءِ کرد ءَ ساڑاہگ بُوتگ ءُ ہر ہند ءَبیان بُوتگ اَنت۔
بازیں خاندان کہ یک جاگہ بُوتگ اَنت ءُ قبیلہ ءِ شکل ءَ دیما اتکگ اَنت گُڑا پہ قبیلہ ءِ دیمپانی ءَ ورناہانی مزن مرّی ءِ داستان گوٛشگ ءَ گیرآرگ بُوتگ اَنت۔(22)
بلوچی قصّہ ءَ دائم ءَ شَرّ ءَ را شَرّ ءُ شِرّ ءَ را شِرّ گوٛشگ ءُ بیان کنگ بُوتگ ءُ اے قصّہانی آروک دائم ہما ٹکّ ءِ سروک یا دین ءُ مذہبی واندکار ءُ واجہ اِت اَنت کہ ایشاں دلیر ءَ را ساڑاتگ ءُ لگور ءَ را ایر جَتگ۔
باز براں ٹکّ ءِ سروک یا مذہبی سروک یا مذہبی سروک ءُ کوّاساں انچین قصّہ بیان کتگ اَنت کہ آہانی مقصد شَرّ ءُ گندگ پجّہ آرگ یا بہا درّانی ساڑاہگ ءُ لغورانی ایر جنگ بُوتگ۔(23)
بلوچی قصّہ ءِ سرحال ءَ بُنگپّ دائم ہما مردم ءُ ’’FIGURE‘‘ بُوتگ اَنت کہ چراہانی بد کُنشّی ءُ کم کُجالی ءَ ہما راج سکیّانی دیمپان بُوتگ اَنت یا مُوسمی تباہی ءُ سیہ سیڈی کہ ایشانی سوب ءَ ہمودءِ جہہ منندیں مردم نُقص آماچ بُوتگ انت ءُ پراہانی آؤکیں رُوچانی تیلینگ ءَ پراہاں ہچّ نہ منتگ۔
قوم ءُ مُلکانی تباہی ءُ بربادی ءِ ذمّہ داریں کِرد یا عمل ہم مُدام قصّہانی بُنگپّ اِت اَنت چو کہ تُرسیناکیں گوٛات، ہئورءُ ہار، زمین چنڈ یا اندگہ قدرتی آفت ، چو کہ استین ءُ مُدام انسانانی زندگی ءَ بندوکیں حقیقت بُوتگ اَنت، پمیشا ایش چہ قصّہانی سرحالاں در نہ بُوتگ اَنت۔(24)
جہان ءِ آدگہ راجاں کہ چمّے چارے گُڑا آہانی قصّہاں، آہانی مذہبی سروک ءُ پیشوکانی یا دیوی ءُ دیوتاہانی زگر ءُ پگر دست کپ اَنت۔ بلوچ چوش کہ آ دگہ راجانی وڑ ءَ مذہبی نہ اِنت، پمیشاماں آئی ءِ قصّہاں اے گونگیں کارست پدّر نہ اَنت۔ بلوچی قصّہ ءَ دائم اِنسانی قدر (Values) ءَ را چارگ یا آئی ءِ سرا ترٛان (Discuss) کنگ بُوتگ۔ آئی ءَ دائم ماں وتی قصّہاں اِنسانی کِرد ءَ ءُ کُنش دیما آؤرتگ اَنت۔
بلوچ ءِ قصّہ چو آئی ءِ جندے تب ءَ اِنت بزاں انچو کہ بلوچ اِنت ءُ آئی ءِ کِرد اِنت، ہمے داب ءَ آئی قصّہ ءُ بُنگپ اَنت۔ دُژمنی ، ہمراہ داری، بہادرّی، لگوری، درٛاہی ءُ ناسلامتی ءُ زند ءُ مرگ احوال بلوچی قصّہ ءُ داستانانی بُن گپّ اَنت۔ (25)
بلوچ ءِ زندمان آئی ءِ ہمساہگیں راجاں باز اثر مند کُتگ ءُ آئی ءِ بازیں قصّہ ءُ آیات سفر کنان تاں بلوچ ءَ سربُوتگ اَنت، چُشکہ ایرانی، سومیری، عرب ءُ اے دگہ راج کہ ماں ایشانی قصّہاں وتی شاہ ءُ بادشاہ ، پیر ءُ بِکّ ءُ بازیں پُرتوانیں کردبیان بُوتگ اَنت ءُ ہمے راجی سروک ءُ بامردانی ناماں گوں قصّہاں آہان ءُ بلوچ ءِ قصّہ ءِ بہر جوڑ بُوتگ اَنت۔ یا ہماہانی ما فوق الفطرتی زور ءُ واکانی ’’Texture‘‘ ماں وتی قصّہاں درشانتگ اَنت۔
بلوچی ءِ بازیں قصّہ اَنت کہ آہانی بامردانی، یا شاہ ءُ بادشاہانی نام گیش تر گوں ہمے ہمساہگیں مُلک ءُ دمگانی ناماں دپ ور اَنت۔
قصّہ ءِ گِہہ مرد ءِ رسترانی یا دیہہ ءُ بلاہانی سواربُوئگ ءُ تاچگ یا گوں آہاں جنگ، جِنّ ءُ پری ءُ جاتوانی ماں تحت ءِ رَوان ءَ سوار بوئگ ءُ بال کنگ یا رستر ءُ شیر ءُ گُرکانی پہ انسان ءَ حذمت گزاری یا گوں آہاں حبر ءُ حال ءِ وڑیں کردیا فکرءُ حیال گیشتر چہ ہمے مُلکانی قصّہاں اتکگ اَنت۔ (26)
بلوچی ءِ قصّہ ءَ را شعری رنگ ءُ درٛشم ءَ ہم درانگازگ بُوتگ کہ ماں ایشاں چو یُونان ءِ Epic یا جنگی شعر ایلیڈ ءُ اوڈیسی ءِ رنگ ءَ گندگ بیت، کہ ماں اے شعراں آ وتی نامی ئیں جنگول ءُ بامردانی کرد ءُ کُنِشّ ءَ پیش دار اَنت۔ اے بامرداں وتی راج ءُ وطن ءِ پہازگ ءَ ابدمانیں کرد ءَ را دیما آؤرتگ ءُ نمیران بُوتگ اَنت۔
یُونان ءُ روم ءِ قصّہانی وڑا بلوچی قصّہ ماں شعری زُبان ءَ بیان کنگ بُوتگ اَنت۔ راج ءِبہادرءُ سرمچارانی کہ آہاں پہ بلوچ قوم ءُ راج ءَ جنگ کُتگ، پہ نام ءُ ننگ ءِ دیمپانی ءَ وتی جان ءِ جفا داتگ اَنت یا گوں دود ءُ ربیدگ ءَ ہم گرٛنچیں مہر ءُ دوستی ءِنمیرانیں کردار شعری داستان جوڑ داتَگ اَنت کہ بلوچی قصّہ ءِ مسترین ءُ شرّتریں بہر اَنت۔(27)
بلوچی قصّہانی تہر:
آ دگہ راجانی حساب ءَ بلوچی قصّہانی ہم تہر است اَنت، چُشکہ فیبل، پیرابل، لیجنڈ،فیئری ٹیل ءُ پار کوئی۔ بلے چد ءُ ساری کہ قصّہانی آدگہ تہر کہ دیگ بُوتگ اِت اَنت چریشاں بازینے بلوچی قصّہ ءِ تہر نہ انت۔ بلوچی قصّہ ءَ ’’Tail Tale‘‘ءِ شاہدی دزنہ کپیت ، چوناہا اے تہر قصّہانی فیرابل ( Parable) ءِ تہر ئے کہ ماں ایشاں دلوت ءُ ساہدار چہ وتی بے عقلی ءُ نازانتیاں چہ وتی لٹّکاں زبہر ءُ بے بہر بنت۔
Etiological قصّہانی بُنزہ گوں متھ ءَ ہمگرنچ ءُ بندوک اِنت کہ ماں ایشی ءَ اِنسانی Originءَ را پہ جہان ءِ جوڑ بوئگ ءُ آئی ءِ کوہ ءُ تلارانی نامانی با پُشت ءَ قصّہ اَنت کہ آہانی ’’Base‘‘ مذہبی بنت۔ ماں بلوچی ءَ لہتیں نزوریں تہر دزکپیت چوش کہ کوہ ء امام، مہدی ءِ کوہ ءِ بابت ءَ گپّ ءُ قصّہ اَنت۔ رومانس ءُ ساگاہم بلوچی قصّہ ءِ بالاد ءَ گندگ نہ بنت، ہمے پیما Tall-Tails کہ چِدءُ ساری آہاناں گیشینگ بُوتگ۔
بلوچی ءَ فیبل ، پیرابیل، لیجنڈ، پارکوئی وتی مُہر ءُ توانائین رنگ ءُ داب ءَ است اَنت۔فیرابلانی تہر ءَ توانائیں درور دونگن ، بحت ، سادریس، سوداگر ءُ فقیر، کور ءِ زال، تیجگی توم، شاہ سیاب ءُ میاہ مار مُوت ءِ گونگ ءَ ماں شے رگام ءِ قصّہانی کتاب ’’بادشاہ حُداوند وت اَت‘‘ ءَ دز کپ اَنت۔
(اے نبشتانک بلوچی اکیڈمی ءِ چھاپ کتگیں کتاب ’’بلوچی قصّہ: اِزم ءُ بُن گپّ ‘‘ ءَ زُورگ بُوتگ)
شوندات :
1۔ رگام ، شے، بادشاہ حدا وندوت اَت، بلوچی اکیڈمی ، کوئٹہ، 2015، تاکدیم xi
2۔ ہمیش، تاکدیم xi
3۔ ہمیش ، تاکدیم xi
4- Sherman, Jospha, storytelling, (An Encyclopedia of Mythology and folk – lore) vol I , II, III, Pub:- Myron E. Sharpa, New york, 2008, page no, xviii to vii
5۔ ہمیش، تاکدیم ،XX
6۔ ہمیش، تاکدیم 156
7- Prentice Hall, literature, Pearson, Prentice Hall, new jersy (U.S.A), 2007, page no, 763.
8- Cuddon, J,A, Preston, E,C, Penguin group, penguin books, limited, London, page no 451 to 452. Dictionary of Literature and Literary terms.
9- Sherman, Jospha, Story telling, (An Encyclopedia of Mythology and folk – Lore) Vol I,II,III, Pub: – Myron E. Sharpe, New York, 2008, page no 142 to 143.
10- Cuddon J.A, Preston E.C, Dictionary of Literary terms and literary theory, Penguin, group, Penguin books, limited, London, 1997, page no 302.
11۔ ہمیش ، تاکدیم 20
12- Sherman, Jospha, Storytelling, (An Encyclopedia of Mythology and folk – lore, Vol I , II, III, Myron E. Sharpe, New York, 2008, page no, 445.
13- Parable, about Mythology, http://w.w.w crystal link. Time: 12:30 AM, Date:2/3/2019
14- The new Encyclopedia of Britannica in 30 Volumes (MACROPEDIA Volume 12) knowledge in Depth, Founded 1768 15th Edition, Encyclopedia Britannica, Inc, Published by William Benton, Publisher, 1943 – 1973, Second Publishing Helen Hemingway Benton, Publisher, 1973 – 1974, Chicago / London / Toronto / Geneva / Sydney / Tokyo/ Manila / Seoul. Page No 40
15- ہمیش، تاکدیم
16۔ بلوچ، ڈاکٹر، عبدالصبور، بلوچی قصّہی لبزانک (پَٹّ ءُ پول ءُ نگدکاری) بلوچی اکیڈمی کوئٹہ، سال 2009، تاکدیم 16
17- Sherman, Jospha, Storytelling, (An Encyclopedia of Mythology and folk – Lore) Vol I,II,III, Pub: – Myron E. Sharpe, New york, 2008, page no 120 to 29.
18- Etiological tale, about Mythology, http: //w.w.w, Crystal, link. Time: 11:40 PM, Date: 2/2/2021
19- Cuddon J.A, Preston E.C, Dictionary of Literary terms and literary theory, Penguin, group, Penguin books, limited, London, Dictionary of Literary Terms and Theory, 1997, page no 401.
20۔رگام،شے ، بادشاہ حداوندوت اَت، بلوچی اکیڈمی کوئٹہ،2015، تاکدیم xi
21۔ہمیش، تاکدیم،xii
22۔ہمیش، تاکدیم،xii
23۔ہمیش، تاکدیم،xiii
24۔ہمیش، تاکدیم،xii
25۔ہمیش، تاکدیم،xiv
26۔ہمیش، تاکدیم،xv
27۔ہمیش، تاکدیم،xvi
