میاں اُستمانی آزمانک ءِ راج دپتر

شرف شاد

آزمانک کِسّہ ساچیءِ ہما نہ سِستگیں کڑی اِنت کہ گیدی کِسّہءُ داستان بندات بیت داں ناول ءُ ناولٹ ءَ سر بیت۔ کِسّہ ساچیءِ راج دپتر ہمنچو کوٛہن اِنت ، ہمنچو کہ بنیادمءِ جند کوٛہن اِنت۔ اشارہ ءُ زبانءِ سرا گوٛشگ بوتگیں کِسّہ ءُ حکایتاں بگر داں نبشتہ بوتگیں داستان ءُ ناول ءَ ، کِسّہءِ رنگ ءُ داب بدل بوؤان بوتگ اَنت ، بلئے کِسّہ گوٛشگ ءُ گوشدارگءِ حُبّ ءُ شوق ہچبر کم نہ بوتگ۔ مصرءِ دودمان ، دُنیاءِ کوٛہن تریں دودماناں شُمار بیت۔ گوٛشگ بیت کہ مصری اولی مردم اَنت کہ آہاں نبشتہ کنگءِ ازم درآؤرتگ۔ حساب کتاب، یاد داشتانی نبشتہ کنگءِ ہواری ءَ کِسّہ ءُ حکایت ہم نبشتہ کتگ اَنت۔ نامداریں پٹ ءُ پولکار گیان چند جین وتی کتاب ‘ ارود کی نثری داستانیں ’ءِ تہا دُنیاءِ اولی نبشتہ بوتگیں آزمانکءِ بابت ءَ نبشتہ کنت کہ شاہ فاخری ءِ عہد ءَ یک کِسّہے نبشتہ کنگ بوتگ کہ آ دُنیاءِ اولی آزمانک گوٛشگ بوت کنت۔ فاخری 4500پیش چہ مہتر عیسیٰ ءَ مصرءِ حاکم بوتگ ۔ اے آزمانک 3409پیش چہ مہترعیسیٰ ءَ نبشتانکءِ درٛوشم دَیَگ بوتگ ۔ ماں اے آزمانک ءَ سمسرساسر ءُ بادشاہ بیگمءِ گوں وتی غلام ءَ ناجائزیں دوستی ءُ یاری ءِ کِسّہ گوناپ دَیَگ بوتگ ۔ (1)

مصر ءَ ابید دنیاءِ کوٛہنیں دودمان یونانءَءُ پدا ہندوستان ءَ ویدک زبان کہ آئیءِ کوٛہنیءِ بابت ءَ گوٛشگ بیت کہ 10ہزار سال پیش چہ مہترعیسیٰ ءَ اِنتءُ ویدک

 

زبان ءَ کساس یک سد کِسّہ تمثیلءِ درٛوشم ءَ نبشتہ کنگ بوتگ ءُ آ کِسّہانی تہا بازیں

انچیں کِسّہ اَنت کہ مروچی ئیں آزمانکءِ رنگءُ درٛوشمءَ اَنت۔ یونانءِ فیزسءِ جنوزام ءِ کِسّہ کہ 1947 ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگیںA World Of Great Stories ءِ پیش لبزءِ تہا مان اِنت ، ہرچ حساب ءَ نوکیں آزمانکانی رنگءُ چہرگ ءَ جنت۔(2)

 

انسائیکلو پیڈیا آف بریٹانیکا ءَ نبشتہ اِنت کہ کِسّہ ساچی وتی ربیدگ ءُ روایتانی بستار ءَ دُنیاءِ کوٛہن ءُ قدیم تریں ازم گوٛشگ بیت،بلئے کِسّہءِ آزمانکءِ درٛوشم ءَ نزّآیگ ءَ چشیں درٛاجیں مُدتے نہ گوٛستگ ءُ ایشیءِ عمر چو مزن نہ انت۔آزمانک انچیں مرحلہاں گوٛزان ءُ انچیں رنگے ءَ Devolopبوتگ کہ گوٛشگ بوت نہ کنت کہ فلاں مُلک ءَ یا فلاں مردم ءَ آزمانک ءِ بُن ہشت ایر کتگ ۔ آزمانکءِ ودی بوئگءِ وہد ءُ پاس ، سال ءُ سن ہم گوٛشگ بوت نہ کن اَنت۔ امریکہ ، جرمنی، روس، انگلینڈ،ءُ فرانسءِ حدّ ءُ اَبیلاں 1814 ءَ بگرداں 1831ءِ زمانگءِ نزّ ءُ گوٛراں آزمانک ءِ رنگ ءُ درٛوشم ٹہہ اتگ اَنت ءُ پدا تیزی ءَ دیمروئی کتگ ۔ آزمانکءِ ازمءِ چو گوں تیزی ءَ لبزانکءِ دُنیا ءَ مان پتاہگءِ بازیں سبب ءُ علّت بوت کن اَنت، بلئے ایشیءِ پُژدر ءَ یک مزنیں دستے نوزدہمی قرنءِ اول سری بیست ءُ پنچ سالاں بے کساس ءَ تاک، ماہتاکءُ روتاکانی شنگ بوئگ اَت کہ آہاں آزمانکءِ لوٹ ءُ طلب گیش کت۔ یکے دومیءِ دیما دارگءِ ہاترا روتاک ءُ ماہتاکانی شونکار لاچار بوت اَنت کہ آزمانکاراں گیش ءَ چہ گیش زَرّ بہ دئینت ءُ ہمیشی آسر ءَ آزمانکءِ ازم ءَ گوں تیزی ءَ دیمروئی کت ءُ آئیءِ رہبند ءُ تکنیک ہم ٹہینگ بوت اَنت۔(3)

آزمانکءِ دیمروئی ءَ گیشتریں پولکار ءُ نگدکارانی دگہ یک مہکمیں دلیلے ایش اِنت کہ ہژدہمی قرن ءِ گُڈسر ءُ نوزدہمی قرن ءِ بندات ءَ وہدے یورپ ءَ جاگیرداری نظام ءِ ایرجیگ بوئگ ءُ سرمایہ داری نظام ءَ رُدوم زُرت ءُ ماں یورپ ءَ گام گام ءَ فیکٹری ءُ کارخانہ پچ بوت اَنت۔ کارجاہی آشوب ءَ امریکہ ہم وتی شوپچ ءَ زُرت گُڈا مہلوک چہ پیشی وہدءَ گیشتر دزگٹ بوت۔ پہ ناولءِ ڈولیں درٛاجیں کِسّہءِ وانگ ءَ مردم ءَ دلجمیءُ ایمنی ءَ وہد نہ رس اِت ءُ آ کستریں کِسّہ ءُ واقعہانی وانگءِ واہگ دار بوت اَنت۔ہمے جاوراں آزمانک ودی بوت۔

گوٛشگ بیت کہ نوزدہمی قرنءِ بندات ءَ ، جرمنیءِ لبزانتاں اولی رند ءَ انچیں کِسّہ ءُ حکایت نبشتہ کتگ کہ آ مروچی ئیں آزمانکءِ بُنی رنگ ءُ درٛوشم گوٛشگ بوت کن اَنت۔ گوئٹے( 1749.1832۔Goethe)ءِ ہم زمانگیں نبشتہ کار لڈوگ ٹیک ءِ(1773.1853۔(Ludwig Teick کِسّہ ءُ ناولٹانی تہا آزمانکءِ ہما رنگ ءُ درٛوشم مان اِت اَنت کہ آزمانکءِ اول سری رنگ ءُ درٛوشم گوٛشگ بوت کن اَنت۔آ لس مہلوکءِ ءُ نامداریں تاکبندانی نبشتہ کارے اَتءُ آئی ءَ کِسّہ نبشتہ کنگ ءَ انچیں تجربہ کت کہ چہ آہاں آزمانک ودی بوت،ءُ آئی ءَ وتی ساچشت ‘ناولا’ءِ نام دات اَنت۔(4)

لڈوِگ ٹیک ءَ ابیدہمے زمانگ ءَ وت گوئٹےءِ جند ءَ ہم انچیں کسان کسانیں کِسّہ نبشتہ کت کہ آچو گوٛنڈگوٛنڈیں آزمانکانی درٛوشم ءَ اِت اَنت۔آ وہد ءَ آزمانکءِ تہر ءُ تکنیک دیما نیاتکگ اِت اَنت، گوئٹے ءَ آگدارُکءِ نام دات اَنت ءُ انچیں چیز قرار دات اَنت کہ آ سفرءِ وہد ءَ وشکامیءِ ہاترا وانگ بنت: 

“In 1795 Goethe contributed a set of stories to Friedrich schiller,s journal, Die Horen , that obviously created with the decameron in mind.Significantly, Goethe did not call them “short stories” (novellen) although the term was available to him.Rather, he thought of them as entertainments” for German travelers.”(5)

گوئٹے ءَ پدا ہمے کسان کسانیں کِسّہ ءُ آزمانک، وتی مزنیں ناولءُ ناولٹانی بہر جوڑ کتگ اَنت۔ ایشیءِ سبب بگندئے ایش بہ بیت کہ آ وہد ءَ آزمانک ءِ تہر رواج نہ گپتگ ءُ گوئٹےءِ گوٛرا ابید ہمے وڑ کنگ ءَ دگہ راہ ءُ درنہ بوتگ۔چریشی ءَ ابیدجرمنی ءَ ہاف سینءِ کِسّہانی گچین 1814 ءَ داں1821 ءَ پیش چہ مہترعیسیٰءِ نیام ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔ جیکب ویلہم گریمءِ ’’Fairy Tales and Legends‘‘ءِ گچین ہم 1812ءُ 1815ءِ نیام ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔(6)

گوٛشگ بوت کنت کہ آزمانک ءِ بُنی داب ءُ رنگ جرمن لبزانک ءَ گندگ بوت کن اَنت بلئے مہکمیں رنگے ءَ گوں وتی پُہتہ ئیں تکنیک ءَ آزمانک کہ ہما ملک ءَ دیما اتکگ آ امریکہ بوتگ۔ امریکہ ءَ اولی رند ءَ واشنگٹن ارونگ (1783.1859 (Washington Irving ءَ انچیں آزمانک نبشتہ کنگ بندات کت کہ آ گدار ءُ گیدی کِسّہانی نیام ءَ جتائیں درٛوشمے(Farm)ءِ تہا اِت اَنت۔ آئیءِ کِسّہ کسان، بُن گپ چاگردءِ ہمک روچی ءُ راستیں بُن گپ اِت اَنت: 

“Irving was the first to bring the American land scape to life in works of fiction ,giving the shortstory a specificity and defiteness of locale and ultimately making at the dominent form for expressions of litrary regionalism in United States. Since Irving the short story has been the primary mode by which American authers define and express the values of a particular culture in a specific time and place. In their fidelity to the qualities of a certain place and their expression of nostalgia for a simpler and easier past, these too great Knickerbooke Tales created the litrary mode that came to be called,”local colour” and Dominated American short fiction for most of the nineteenth century.”(7)

ہمے وڑا واشنگٹن ارونگءِ بابت ءَ م طاہر، وتی نبشتانک ‘آزمانک ، بلوچی آزمانک ’ ءَ نبشتہ کنت:

’’ آئی ءَ (واشنگٹن ارونگ) نوزدہمی صدی ءِ اولیں سالاں کوٛہنگیں امریکی آزمانکاں ، بدلیں آزمانک نبشت کہ چہ وتی موضوعءُ ہئیتءِ اعتبار ءَ ساریءِ آزمانکاں بدل اِت اَنت۔ آئی ءَ ، آزمانکاں غیر حقیقی unnaturalموضوعءِ بدل ءَ وتی راج ءَ حقیقی موضوع درچت۔’’ (8)

ڈاکٹر عبدالصبور بلوچ واشنگٹن ارونگءِ آزمانکاریءِ بابت ءَ گوں م۔طاہرءِ گپاں تپاک کنتءُ وتی کتاب بلوچی کِسّہی لبزانک ءَ نبشتہ کنت:

’’ آزمانک ءِ بندات نوزدہمی صدی ءَ امریکہ ءَ بوت ، ہمودا ایشی لبزانکی

بساط ءُ بستارے زُرت۔ اے ازمءِ بُن ہشت 1819 ءَ ماں واشنگٹن ءَ ارونگءِ اسکیچ بُکءَ گوں ایر بوت۔ ہمیشی ءَ اے ماراِت کہ ناں ایوکا آزمانک ءَ را لبزانکءِ ردانکءِ تہا فارمے(Farm) ءِ جہت ءَ دیما آرگ بوت کنت پہ ایشی راہ ءُ رپک ءُ راہبند ہم گیشینگ بو ت کنت ءُ ایشرا یک جتائیں درٛوشمے (انفرادیت) ءِ جہت ءَ ہم دیما آرگ بوت کنت۔’’(9)

واشنگٹن ارونگ ءَ 1811ءءِ زمانگ ءَ چہ جرمن زبان ءَ گیدی کِسّہ رجانک کت۔ پدا آئی ءَ گیدی کِسّہانی پُژدر ءَ آزمانک نبشتہ کت کہ1819ء ءَ ‘ اسکیچ بُک’ءِ نام ءَ چاپ ءُ شنگ بوت اَنت۔ آرونگءِ نام کشّ اِتگیں آزمانکاں Rip Van Winkleءُ he Legend of the Sleepy Hollowہوار اَنت کہ یورپ ءِ گیدی کِسّہاں چہ زُورگ بوتگ اَنت۔ 1827 ءَ واشنگٹن آرونگءِ یک ہم زمانگے ءَ کہ آئیءِ نام Walter Scottاَت، آرونگءِ رندگیری ءَ آزمانکے نبشتہ کت ۔اے آزمانک ءِ نام The Two Drovers اَت،پدا آئیءِ آزمانکاں نوکیں پدّریچ مزنیں کساسے ءَ مُلمہ ءُ متاثرکت۔(10)

نیتھینئل ہارن ءُ ایڈگرایلن پو ءَ یکیں وہد ءَ آزمانک نبشتہ کت۔ آہانی بُن گپانی سرحال گیشتر مہرانکی بوتگ اَنت ءُ کارست اجب ءُ انچیں بوتگ اَنت کہ آہانی سیادی گوٛستگیں زمانگءِ دور ءَ بوتگ ۔ آہانی کارستانی زند رہبند پُراسرار ءُ کِسّہانی پُژدر واشنگٹن ارونگءِ کارستاں چٹ جتا بوتگ اَنت۔ اے کِسّہ ارونگءِ کِسّہاں گیشتر کسمانکی بوتگ اَنت ءُ پلاٹءِ وسیلہ ءَ کِسّہ ءُ کارست وضاحت ءَ دیما آرگ بوتگ اَنت۔ بازیں راج دپترزانتاں آ دوئیں اولی درجہءِ آزمانک کار قرار داتگ اَنت۔(11)

نیتھینل ہاتھارن(1804. 1864 (Nathaniel Howthrone

تمثیلانی پُژدر ءَ کِسّہ نبشتہ کت کہ آ انچیں جاورانی بابت ءَ اِت اَنت کہ نہ دیستگیں چاگردئیَگ اِت اَنت۔آئیءِ جُہد ءُ کوشست مدام ہمیش بوت کہ آزمانک یک سنگینیں اِزمےءِ درٛوشم ءَ جہان ءَ دیمروئی بہ کنت:

“The short prose of Nathaniel Howthrone illustrtes that neither type of modern short story, however, has exclusive rights to the use of symbol . On a Few occasions ,as in ” My Kinsman , Major Molineux” ,Howthorn,s stories are about symbolic events that strike the reader as being actual historical facts and also as being rich in symbolic import.(12)

نیتھینل ہاتھورن ءِ کتاب Twice Told Talesءِ سرا ایڈگرایلن پوءِ نبشتانک ءَ ، آزمانکءِ تکنیک ءُ درٛوشم گیِشینت اَنت ءُ مروچی ہم کہ آزمانکءِ بُنی فارم ءُ تیکنیکءِ گپ بیت گُڑا ایڈگرایلن پوءِ ہمے نبشتانکءِ مثال دیگ بیت۔

’’مغربی ادبیات میں ایڈگرایلن پو نے اولاََ افسانے کو الگ صنف نثر کی حیثیت دی ، اُس نے قواعد و ضوابط مرتب کئے، اختصار اور وحدّتِ تاثر کے خصائص اس کے لئے شرط ٹھہرائے۔ ’’(13)

ایڈگرایلن پو(1809.1849۔Edgar Allan Poe)نئے تہنا وت یک جوانیں آزمانک کارے اَت یک بے مٹّیں زانتکار ءُ نگدکارے اَت ہم ۔ ارونگ ءُ ہارن ءَ آزمانکءِ ہِشت ءُ لِچ جوڑ کت اَنت۔ پوؔ ءَ چہ ہمے ہِشت ءُ لِچاں آزمانکءِ مہکمیں کلات ٹہینت۔ ہمے سبب ءَ ایڈگرایلن پونوکیں آزمانکءِ بُن ہشت ایرکنوک گوٛشگ بہ بیت گڈا رد نہ بیت ۔ پرچا کہ آئی ءَ آزمانکءِ وڑ ءُ رہبند ٹہینت اَنت پدا وت ہمنچو آزمانک نبشتہ کت آہانی نبشتہ کنگ ءَ ہمے وڑ ءُ رہبند کارمرز کت اَنت۔ نیتھنیل ہارن ءِ کتاب Twice Told Talesءِ سرا آئیءِ نبشتہ کتگیں چمشانک مروچی ہم آزمانک ءُ آئیءِ تکنیکءِ سرا یک بے مٹیں نبشتانکے زانگ بیت۔(14)

ہاتھورن ءِ ٹوائس ٹولڈ اسٹوری ءِ سراایڈگرایلن پوءِ نبشتہ بوتگیں چمشانک تاکبند گراہم ءَ 1842 ءَ چاپ ءُ شنگ بوت۔ ماں وتی نبشتانک ءَ ایڈگرایلن پو ءَ پہ آزمانک ءِ رہبندانی بابت ءَ نبشتہ کُت :

(1)آزمانکءِ واستہ المی اِنت کہ آ چہ پیسر ءَ گیشینت اتگیں تاثر ءَ دیما بیار اِیت۔

(2)ہما گپ کہ آ تاثر ءَ دیما آرگ ءَ کمک نہ دنت یا اڑاند ودی بہ کنت،آ کشّگ ءُ یک گوٛر ا کنگ بہ بیت دانکہ آزمانک یک سرجمیں وحدّتے جوڑ بہ بیت۔

(3)لازم اِنت کہ آزمانک کسان ءُ گوٛنڈ بہ بیت ، بلئے چو ہم کسان ءُ گوٛنڈ مہ بیت کہ چہ پیش ءَ گیش ءُ گیوار بوتگیں مئیلانی پدّر کنگ ءُ درآرگ ءَ بے سوب بہ بیت۔ (15)

چریشی ءَ ابید پو ءَ آزمانکاریءِ بابت ءَ تاک ءُ ماہتاکاں بازیں Reviewsءُ چمشانک ہم چاپ کنائینت:

’’ اُس نے کبھی اس بات پر اصرار نہیں کیا کہ افسانے کو ایک مخصوص اُسلوب کے تحت تخلیق کرنا ضروری ہوتا ہے ، بلکہ اُس نے جس بات پر زور دیا وہ افسانے کی اثرانگیزی اور اُس کی نامیاتی اکائی پر تھا ۔ اُس کے نزدیک افسانہ وہ صنفِ ادب تھا جو افسانہ نگار کے جینئس کو بہترین طریقے سے منکشف کرسکتا ہے۔ پوکے زمانہ میں یہ ایک بالکل نیا زاویہ نظر تھا ۔ جب کہ اُس وقت تک افسانے کو ادب میں کوئی اہم مقام بھی حاصل نہیں ہوسکا تھا۔ـ’’(16)

ایڈگرایلن پوءِ آزمانک ازمی بنیاد ءَ بنکی ءُ راج دپتری ارزش ءُ بستارےءِ واہند اَنت۔ ایڈگر ایلن پوءِ گیشتریں آزمانک 1830ءُ 1840ءِ دہک ءَ دیما اتک انت ءُ آئیءِ آزمانکThe Tell – Tale Haert (1843)، The lamp of Perverse(1845)، The Fall of the Hous of Usher(1839) آزمانکءِ راج دپتر ءَ مروچی ہم مزنیں ارزش ءُ بستارے ءِ واہند اَنت۔(17)

آزمانک ءِ چرے سری مردماں پد گوگول(1809-1852) ، آر ایل اسٹیون سن (1850-1894) ، ہرمن میلول ، (1819-1891)گستاؤ فلوبئیر،(1821-1880) لیو ٹالسٹائی (1828-1919)ءِ نام کاینت کہ وت شاعر یا گدارنویس بوتگ اَنت بلئے آہاں آزمانک یک نوکیں تہرےءِ بستار ءَ وش اتک کتگ ءُ آئیءِ دیمروئی ءَ وتی کرد ءِ ہوارگیجگ ءَ ابید ، وتی ساچشتی توانائیءِ زور ءَ ، نوک نوکیں تجربہ ہم کتگ ۔ (18)

ہرمن میلول ءَ وتی آزمانک A Story of Wall Street ءَ پہ زانت ءُ کزدن وتی بیانءِ تہا تژن ءُ مسکرائیءِ درشانداب ہوار گیتکگ بل کہ آزمانک وتی تب ءُ بُن گپءِ حساب ءَ سنگین ءُ پُراسرار اِنت۔ آزمانکءِ تہا Bartlayءِ کارست کسان ءُ لس مردُمانی یک انچیں کارستے کہ آزمانکءِ بُن گپ ءَ یک لیکہے جوڑ کنت۔ گوگولءِ آزمانک overcoatسرجمیں دُنیا ءَ انچو نامدار اِنت کہ آئیءِ دگہ آزمانکءِ سرا گپ کنگ بوت نہ کنت۔ نگدکارFrank O,Connerءِ گوٛشگ اِنت کہ میل ولءِ A Story of Wall Streatءِ ءُ گوگولءِ Overcoatءِ کارست انچیں کارست اَنت کہ ما آہاں ہما کلیں کارستانی سرچمگ گوٛشت کنیں کہ رند اتکگیں آزمانک کارانی گوٛرا گندگ بنت۔ چہ ہمیشاں انچیں کارست ودی بوت کہ آ رسم ءُ رواجاں یاگی، یلہ چر، پُرمڑا ءُ شرفمندی ءَ بے سما اِت اَنت ۔ہمے وڑا گستاؤ فلوبئیر ءُ ٹالسٹائی ءِ آزمانک گواچنی زندرہبندانی سرجمیں عکس ءَ پدّرکن اَنت۔اے کُلیں آزمانک کارانی کارست انچیں مزن شانءُ دودائیں چاگردے ءَ ہم گرٛنچ اَنت کہ جہانگیریں کَیلوانی واہند اِنت،ءُ آہانی آزمانکانی دنیا وتی دَورءِ مردین ءُ جنینانی زندءِ آدینک اَنت۔(19)

پدا آزمانک ءَ میاں استمانی لبزانک ءَ وتی قد ءُ درٛوشم گپت ۔الیگزنڈر پوشکن ءُ نکولائی گوگول ءَ 1831ء ءَ آزمانک نبشتہ کنگءِ نیمگا سرجمی ءَ دلگوش دات۔گوگول روسءِ ایڈگرایلن پوگوٛشگ بوت۔آئیءِ اوور کوٹ1842ءَ دیما اتک کہ آئی ءَ ماں روس ءَ پہ آزمانک ءَ مادنیں کشکے کشّ اِت۔ دستوؤسکیءِگوٛشگ اِنت کہ ‘‘ ما درست چہ گوگولءاوورکوٹ ءَ دراتکگیں۔’’ نکولائی گوگول ءَ پدّروسی آزمانکءِ دیمروئی ءَ ایوان ترگنیفءِ نام کیت کہ آئی ءَ 1847ء ءَ آزمانک نبشتہ کنگ بندات کت ءُ آئیءِ آزمانکانی اولی کتاب‘اے سپورٹیمینزسچ’1852ء ءَ چاپ ءُ شنگ بوت۔ ہمے نیام ءَ فرانس ءَ پراسپرمیریمی ءَ 1829ء ءَ وتی شاہکاریں آزمانک میٹیو فالکون چاپ کت ءُ آزمانکءِ میدان ءَ وتی ابدمانیں نقش ایر کت اَنت۔ہنری ڈی بالزاک ءَ 1830ء ءَ گدار نویسیءِ ہمراہی ءَ آزمانک نبشتہ کنگ بندات کت۔ (20)

آزمانکءِ دُنیا ءَ ہما دوئیں نام کہ آہاں اے تہرءِ تہا آشوبے آؤرت آ گائے ڈی موپاساں(1850۔1893)ءُانتون چیخوف(1860۔1904) اِت اَنت۔ اے دوئیں نام آزمانک ءِ راج دپتر ءَ بُنکی ارزشتءُ بستارءِ واہند اَنت۔ہمیشانی سبب ءَ آزمانک وہد گوٛازینگ ءُ وشکامی ءِ کسانیں لبزانکی تہرے ءَ چہ بُرز شُت ءُ ماں آئیءِ تہا زندگیءِ جہانگیریں تجربہ ءُ حکمت بیاں بوت اَنت۔

چیخوف ءُ گائے ڈی موپاساں ءِ باروا ممتاز شیرینءِ گوٛشگ اِنت کہ راستیں معنا ءَ چارگ بہ بیت گُڑا نوکیں آزمانکءِ بندات چیخوف ءُ موپاساں ءَ بیت۔ چیخوف ءُ موپاساں ، یکے روسی اَت ءُ یکے فرانسیسی ، آزمانکءِ دو مزنیں ڈیکی اَنت کہ آ ہانی اثرمزنیں کساسے ءَ نئے تہنا روکپتی آزمانکارانی سرا گندگ بیت ، دنیاءِ ہر لبزانکءَ سر بوتگ ۔ دوئیں یکیں قدءِ آزمانکار زانگ بنت۔ شاہیم ءِ یک سنگے ءَ چیخوفءِ جوانیں آزمانکThe School Mistress، Ward No.6، The Steppe، The Party، ءُ The Darlng ایر کنگ بہ بنت ءُ دومی شاہیم ءَ موپاساںءِ اademoiselle، Bonle de saifef، Fifi، Maison Tellirایر کنگ بہ بنت گُڈا فیصلہ کنگ مشکل بیت کہ شاہیمءِ کجام سنگ جہل تر اِنت۔ (21)

موپاساں ءُ چیخوف ءَ پد فرانز کافکاءِ نام کیت کہ آئی ءَ آزمانکءِ سرجمیں رنگ ءُ درٛوشم بدل کُت ءُ ماں آئیءِ تہا انسانی زندءِ کسان ءُ چیرترّ اتگیں تب ءُ رویہ ہم چو کوہ ءَ پدّر بوت ءُ دیما اتک اَنت ۔غنی پروازؔ آزمانک ءِ روایتءِ بابت ءَ نبشتہ کنت :

’’ چہ ایڈگرایلن پو ءَ رند، دنیا ءَ بازیں آزمانک نویسے پیداک بوت کہ چراہانی توکا فرانسیسی آزمانک موپساں، روسی آزمانک نویس چیخوف ءُ جرمن زبانءِ چیکوسلواکیائی آزمانک نویس کافکا ءَ باز نام درآؤرتگ،ءُ آزمانک ءِ سئے مستریں سروک یا اِمَامَانی بستار ءَ وت ءَ منّارینتگ ۔ موپاساںءِ The Ball of Fate، چیخوفءِ Ward No.6ءُ فرانز کافکاءِ

Metamorphosisماں دنیا ءَ گیشتر نامدار اَنت۔’’(22)

فرانز کافکا (1883۔1924)ءِ نام ءَ ابید میاں اُستمانی آزمانکءِ راج دپتر سرجم نہ بیت ۔ فرانز کافکا ءَ یک نیمگے سرحال ءُ بُن گپءِ حساب ءَ آزمانکءِ رنگ ءُ درٛوشم بدل کُت۔ دومی نیمگا آئیءِ اُسلوب ءُ درشانداب چہ دگراں پہک جتا ءُ نوک اَت کہ آئی ءَآزمانکءِ ازمءِ جند چٹا بدل ءُ نوک کت۔ درشانداب ءَ میاں اُستمانی لبزانک ءَ کافکا یک جتائیں ارزش ءُ بستارےءِ واہند کُتگءُ چہ آئیءِ درشانداب ءَ پدّر بیت کہ کافکاپُر اسراریں ترس ءُ بیم ، ویرانی ، بے تواریءُ اَجّکہی ءِ آزمانکار گوٛشگ بیت:

’’کافکا کے بے مثل اسلوبِ تحریر کے پس پردہ اس کی مسلسل ریاضت کارفرماہے۔ وہ خود کہتا تھا کہ وہ اُس وقت تک کسی چیز کے متعلق سنجیدہ نہیں ہوسکتا جب تک اس کام کے متعلق مسلسل ریاضت اُسے پوری مطمئن نہ کردے۔’’(23)

کافکاءِ چیر ءُ پُر اسراریں درشاندابءِ بابت ءَ رچی رابرٹ سن نبشتہ کنت۔

“Reading Kafka is puzzling experience impossible events occur with an air of invitablity, and no expllnation is forthcoming.Gregor samsa is turned in to an insect, without knowing how or why. Josef k. never learns the reason for his arrest. The other k. never reachs the castle and does not understand why he can not meet the official who (perhaps) summoned him there as land surveyor . Not only are characters bewilderd; so is the reader . As in the cinema events are shown only from viewpoint of the main character with very rare exceptions , we see only thet he sees.”(24)

میاں اُستمانی آزمانک ءِ دائرہ جرمن نبشتہ کارگوئیٹے ءُ لڈوِگ ٹیک ءَ بندات بیت ءُ پدا جرمن زبانءِ نبشتہ کار فرانزکافکا ءَ آسر بیت ، ماں ایشیءَ سئے بنداتی نام ایڈ گرایلن پو،نیتھینئل ہارن،ءُ واشنگٹن ارونگ انت ءُ سئے آسری ءُ مہکمیں نام گائے ڈی موپاساں، انتون چیخوفءُ فرانز کافکائیگ اَنت۔ اے رمءَ گائیٹر،الف نے ڈاؤٹ، اسٹروڈ اینڈرسن ،دستوؤسکی، اوہنری، مارک ٹوئن،ہرٹ برٹ، میری ہیریٹ، ویکنز فری مین، جارج واشنگٹن، ہینری جمیز، ایمائل زولا، فلوبئیر، گارلینڈ، ولیم ڈین ہاؤیلز، تھامس بیلے ، ایچ ای سی برنر، رڈیارڈ کپلنگ،میکسم گورکی ، کیتھرائین مینسفیلڈ، جیمز جوائس،ایلس منرو ، جان اپڈائیک ءُ دگہ بازیں نام اَنت کہ آہاں میاں اُستمانی آزمانک ءِ بُنیاد مہکم کتگ۔ چہ ہمے توانائیں بنیادءَ آزمانک لبزانکءِ توانائیں تہرے ٹہہ اِتگ۔اے آزمانک ءِ توانائی ءِ سٹّ اِنت کہ مروچی زالبولیں آزمانکار ایلس منرو تہنا وتی آزمانکانی سبب ءَ نوبل دادءِ حق دار زانگ بوتگ۔

***

(اے نبشتانک شرف شاد ءِ کتاب ’’لبزانک، در کسّہی لبزانک ءُ شعر‘‘ ءَ زُرتگ کہ بلوچی اکیڈمی ءَ چھاپ کتگ۔

سرشون:References

1۔جین ، ڈاکٹرگیان چند ،اردو کی نثری داستانیں ،کراچی، انجمن ترقی اردو ۔1954 ۔ تاکدیم: 6

2۔ ہمیش، تاکدیم: 6

3۔انسائیکلو پیڈیا آف بریٹانیکا(1960)تاکدیم: 678

4۔مجتبیٰ،رضی ، جدید ادب کا تناظر،کراچی، اکیڈمی بازیافت، 2014، تاکدیم: 369

5. hhtps://en.wikipedia.org/short_story25/2/2016

6۔ خاکی ، ڈاکٹرمسعود رضا،اردو افسانے کا ارتقاء،لاہور، مکتبہء خیال، 1987،تاکدیم: 387

7. Alfred Bendixen and James Nagel , A Companion To The American Short Story , United Kingdom , Jhon Wiley & sons Ltd,2010 , P.4

8۔ خان،طاہر محمد’’آزمانک، بلوچی آزمانک‘‘ ،ماہتاک اولس،کوئٹہ،ر1973، تاکدیم:35

9۔بلوچ ، ڈاکٹر عبدالصبور، بلوچی کِسّہی لبزانک، کوئٹہ، بلوچی اکیڈمی، 2009،تاکدیم:58

10۔ مجتبیٰ،رضی ، جدید ادب کا تناظر،کراچی، اکیڈمی بازیافت، 2014، تاکدیم:370

11۔ریحانہ، ڈاکٹر نگہت ، اردو مختصر افسانہ ، فنی و تکنیکی مطالعہ، لاہور، بُک وائزر،1988، تاکدیم: 18

12. hhtps://en.wikipedia.org/short_story25/2/2016

13۔ جمال،پروفیسرانور ،ادبی اصطلاحات،اسلام آباد، نیشنل بُک فاؤنڈیشن ، تاکدیم:43

14۔ محمد خان،طاہر’’آزمانک، بلوچی آزمانک‘‘،ماہتاک اولس، کوئٹہ، ستمبر1973، تاکدیم:35

15۔خاکی،ڈاکٹرمسعود رضا،اردو افسانے کا ارتقاء،لاہور، مکتبہء خیال، 1987،تاکدیم: 389

16۔مجتبیٰ ،رضی ، جدید ادب کا تناظر،کراچی، اکیڈمی بازیافت، 2014، تاکدیم: 372

17۔ ہمیش، تاکدیم:373

18۔ خاکی ،ڈاکٹرمسعود رضا،اردو افسانے کا ارتقاء،لاہور، مکتبہء خیال، 1987،تاکدیم: 389

19۔مجتبیٰ ،رضی، جدید ادب کا تناظر،کراچی، اکیڈمی بازیافت، 2014، تاکدیم: 372

20۔خاکی ،ڈاکٹرمسعود ،اردو افسانے کا ارتقاء،لاہور، مکتبہ خیال، اگست1987،تاکدیم: 389

21۔شیرین، ممتاز،نبشتانک،اردو افسانے پر مغربی افسانے کا اثر۔ ہوار تاکبند مکالمہ کراچی ۔ جنوری 2008تا جولائی 2009تاکدیم: 623

22۔پرواز،غنی،فکشن ءُ آئیءِ تکنیک ،تربت،بلوچستان اکیڈمی،2009، تاکدیم: 16

23۔نقوی سفیر حید، نبشتانک،کافکا کا اُسلوب، پعکستانی ادب2008، مرتبہ: ڈاکٹرشاہین مفتی،اسلام آباد، اکیڈمی ادبیات2009۔ تاکدیم: 236

24 . Robertson , Ritcher ,Kafka.A very short introduction, newyork, oxford university press, p.26